جای‌گزینی مناسب برای بسته‌بندی‌ کالاها

صحبت من پیرامون بسته­­بندی بر پایه­ی اوریگامی است. نمی­دانم چقدر با اوریگامی آشنایی دارید. من آن را کاغذبازی می­نامم. بازی با کاغذ هنری است که از سال­ها پیش وجود داشته­است. شروع این هنر از چین است، برخلاف فکری که امروزه وجود دارد و سرمنشا آن را ژاپن می­دانند. قدمت این هنر هم بسیار زیاد است. به زمانی باز می­گردد که کاغذ توسط چینی­ها اختراع شد و شروع بهره‌ بردن از این هنر هم به همین زمان بازمی­گردد.

صحبت من پیرامون بسته­­بندی بر پایه­ی اوریگامی است. نمی­دانم چقدر با اوریگامی آشنایی دارید. من آن را کاغذبازی می­نامم. بازی با کاغذ هنری است که از سال­ها پیش وجود داشته­است. شروع این هنر از چین است، برخلاف فکری که امروزه وجود دارد و سرمنشا آن را ژاپن می­دانند. قدمت این هنر هم بسیار زیاد است. به زمانی باز می­گردد که کاغذ توسط چینی­ها اختراع شد و شروع بهره‌ بردن از این هنر هم به همین زمان بازمی­گردد.
با گذر زمان ژاپنی­ها از این هنر استفاده­ی بهتری کردند و از آن برای مراسم آئینی نیز استفاده نمودند. از این زمان به بعد این هنر به اروپا و سایر نقاط جهان صادر شد و هم­اکنون به این کیفیتی که مشاهده می­کنید رسیده­است. هنر کاغذ از مراسم آئینی ژاپنی­ها به این صورت شروع شد که ژاپنی­ها در تدفین مردگان‌شان و حتی در مراسم ازدواج­هاشان با تاکردن کاغذ اشکالی مانند پروانه و … ایجاد می­کردند. این تصویر که می­بینید «درنا» نام دارد و نماد پرنده­ی دریایی در اوریگامی ژاپن است. این پرنده بازمی­گردد به داستان دختری که در بمب­باران شیمیایی می­شود و کتابی در این­باره نوشته می­شود به نام «ساداکو و هزار پرنده». این دختر به­خاطر مریضی­ای که دچار آن می­شود، تصمیم می­گیرد که هزار پرنده بسازد تا بیماری­اش خوب شود. نکته­ی خاص دیگری هم وجود ندارد.

حالا به اوریگامی می­پردازم. تای کاغذ. تای کاغذ هنری است که به راحتی اتفاق می­افتد. این که ما با تاکردن کاغذ به اشکال مختلف دست پیدا کنیم. راحت­تر از آن چیزی است که فکر می­کنید. ژاپنی­ها به­خاطر این­که در این زمنیه کار کردند تبحر خاصی دارند. اما از این تکنیک در سراسر دنیا برای بسته­بندی استفاده می­شود.
متاسفانه در بین ما جا افتاده­است که باید بسته­بندی چیزی باشد که در آن از برش­ها و قطعات مختلف استفاده­شده­باشد. ما فکر می­کنیم که در بسته­بندی باید از چسب و مواد چسبنده استفاده کنیم در صورتی که استفاده از اوریگامی برای این کار بسیار راحت و مقرون­به­صرفه است و بسته­بندی اوریگامی از بهترین و مطرح­ترین موارد بسته­بندی است.
همان‌طور که در تصاویر می­بینید ژاپنی­ها از تاکردن کاغذ به این اشکال بهره می­برند. در اوریگامی فقط با تاکردن کاغذ و نه هیچ چیز دیگر و نه حتی چسب، اشکال را ایجاد می­کنند. این کاغذ می­تواند مستطیل باشد، شش ضلعی باشد، پنج ضلعی، دایره و …. البته باید بدانیم که پایه­ی کار مربع است. در اوریگامی حتی از برش دادن هم استفاده نمی­شود. خیلی کم در حالات مدولار آن یا در کارهای مواج و حجمی شاید از برش استفاده کنند. تا آن­جایی که می­شود از تاکردن کاغذ بهره­گیری می­کنند و خیلی کم از چیزهای دیگر. فقط تاکردن.
این ویژگی اوریگامی باعث می‌شود آدم به فکر ارائه­ی بسته‌بندی­ای بیفتد که مقرون به صرفه، زیبا، جادار باشد و حمل­ونقل‌ش به آسانی انجام گیرد و این­که خیلی راحت بتوان از آن بهره برد. طبق گفته­ی تاکتوشیجوتیما، مدرس دانشگاه توکیو و استاد اوریگامی در ژاپن، برای ساخت اوریگامی از هر مصالحی می­توان بهره­ برد و این نکته­ی جالبی است. شاید مقداری کار سخت­تر شود اما شما می‌توانید پایه­ی کار اولیه­ی خود را با کاغذ بسازید و بعد با مصالح دیگر اجرا کنید. این اصلا کار سختی نیست. تاها در تکنیک اوریگامی، حالت برجسته دارد. این تصویری که مشاهده می­کنید فقط با تاکردن کاغذ ایجاد شده­است. نه هیچ چیز دیگر. فقط تاکردن. این تکنیک، همان­طور که ملاحظه می­کنید قابلیت­های بسیار بالایی دارد. از این توانایی و قابلیت می‌توان استفاده کرد و نمونه‌های بسته­بندی متعددی ساخت. بسته­بندی­های معمول دارای پرت کاغذ و دورریز هستند، به این ترتیب استفاده از اوریگامی می‌تواند از اسراف و دورریز کاغذ هم جلوگیری کند. در ساخت بسته­بندی، مقرون به صرفه بودن نکته­ی مهمی است. باید کاغذ در آن کم­تر استفاده شود. باید طوری باشد که وقتی به دست مشتری­ می­رسد بتواند از آن استفاده­های دیگری هم بکند. بسته­بندی باعث جذب شدن مشتری به کالای خریداری ­شده می­شود. ایده­ی بسته­بندی در جذب مشتری تاثیر دارد. وقتی که مشتری کالا را مصرف می­کند، باید بسته­‌بندی‌اش طوری باشد که مشتری آن را دور نریزد. از آن برای مصارف دیگرش استفاده کند.

بگذارید به عنوان نمونه طرحی از بسته‌بندی‌هایی که خودم طراحی کرده‌ام را ارائه دهم. پایه تمامی این بسته­بندی­ها مربع است. از اضلاع خط‌هایی کشیده­شده است که این خطوط محاسبات ریاضی دارد. کاغذ تا شده­است، از داخل آن خطوط اصلی محاسبه شده­است و فقط به وسیله تا این بسته­بندی­ها ساخته‌شده‌اند. این جعبه وقتی باز می­شود یک مربع کامل است و وقتی تا می­شود یک حجم به ما می­دهد که کالای مورد نظر در آن قرار می­گیرد. این جعبه کامل بسته می­شود و به­راحتی می­توان آن را حمل کرد. حتی در مواقعی که نمی­خواهیم کالایی در آن قرار دهیم نیز مورد استفاده قرار می­گیرد. جواب­گرفتن از اوریگامی خیلی راحت و سریع است، به شرط این­که بدانیم به چه شکلی از آن استفاده کنیم. زیرا کاغذ انعطاف­پذیر است، از توانایی آن می­توان به­راحتی استفاده کرد. در مواقعی که شما می­خواهید کالایتان داخل یک پایه قرار بگیرد، می­توانید برای کار پایه ایجاد کنید. 
البته باید بدانیم که اوریگامی محدود به بسته­بندی نیست. این هنر ظرفیت­های بسیار زیاد دیگری هم دارد. در معماری هم از آن بهره می‌برند. ساختمان­های زیبایی از ترکیب اوریگامی‌ها ایجاد می­شود. برخلاف تصور همه، که فکر می­کنند اریگامی نوعی تاکردن است، بسیار هندسی و  پیچیده است. به همین دلیل هیچ­گاه از دیدن اوریگامی سیر نمی­شوید. خسته­کننده نیست. از اریگامی می­توان به­عنوان چادر مسافرتی در طبیعت استفاده کرد. برای میز و صندلی. در طراحی صنعتی هم کاربرد دارد.
این تصویری که می­بینید یک سازه است که براساس تاکردن و اریگامی طراحی شده­است. بعد از طراحی اولیه، این سازه با شیشه و فلز به صورت نهایی پیاده شده­است. یا مثلا مشاهده می­کنید، برای ساخت ساختمان از تاکردن اوریگامی استفاده شده­است. حتی در این تصویر دسته­ی تلفن را می­بینید که براساس اوریگامی طراحی شده­است.
امیدوارم که توانسته باشم کاربرد این هنر را در بسته‌بندی به­خوبی روشن کرده­باشم. اوریگامی بسیار زیبا، ظریف و جذاب است. مقرون­به­صرفه است. متاسفانه امروزه در کشور از آن فقط در مهدکودک­ها استفاده می­شود و فقط آن را وسیله­ای برای سرگرمی میدانند. امیدوارم که دانشجویان هنر، بتوانند از قابلیت­های اوریگامی استفاده کنند و طرح‌های جذابی به جامعه عرضه کند. ما باید بتوانیم هنرهای خارج از کشور را ایرانی کنیم و در آن ایده­های جدیدی را خلق کنیم. من به کاربرد آن در بسته­بندی پرداختم. 

سوالات و نظراتی که در جلسه ارائه از جانب مخاطبین مطرح شد:
آیا پایه­های شرقی اوریگامی دخالتی در کاربرد آن دارد یا خیر؟ آیا با توجه به مبانی فکری شرقی می­شود برای هرچیزی از اوریگامی استفاده کرد، حتی بسته­بندی؟
ناصری: شاید فکر می­کنید که حرمت و شانی برای این هنر وجود دارد. اگر دقت کرده­باشید، ژاپنی­ها هنرهای متنوعی ندارند. هنر گل­آرایی، مراسم چای­خوری و کار با کاغذ دارند. ژاپنی­ها انسان­های بهینه­ای هستند. با دقت در زندگی آن­ها متوجه می­شوید که زندگی کوچکی دارند. از هرچیز به صورت کوچک استفاده می­کنند. تا می­توانند در کارهای‌شان از کاغذ استفاده می­کنند. حتی برای در و پنجره­های‌شان. استفاده­ی از کاغذ به چیزی همیشه‌گی در بین آن­ها تبدیل شده­است. در کتاب ساکادو و هزار پرنده­ی دریایی می‌بینیم که او هزار پرنده را درست می­کند و این در ژاپن نماد صلح می­شود. به همین خاطر است که این پرنده معروف می­شود. چیز دیگری به­ غیر از این وجود ندارد. اوریگامی به­ خاطر بهره‌برداری از ریاضی‌ قابلیت­های بسیار زیادی دارد. هر شیوه­ی جدیدی هم که در دنیا برای اوریگامی کار شده، تا به­ حال اعتراضی از جانب ژاپنی­ها را به ­همراه نداشته است. حتی از دیدن این­ که اوریگامی در حال رشد است، خوشحال شده­اند. فکر نمی­کنم این­طور باشد.
شما درباره­ی ایرانی کردن این کار صحبت کردید؟
ناصری: منظورم از ایرانی کردن، این نیست که الآن آن را ایرانی کنیم. ما قبلا هم این را در ایران داشته­ایم. ما باید تلاش کنیم تا آن را با هنر خودمان یکی­ کنیم. باید آن را در هنر های خودمان کاربردی­اش کنیم. من می­گویم ما می­توانیم به­وسیله­ی این هنر کارهای ایرانی ایجاد کنیم. 
نگاه شما به تاکردن و کاغذ تنها در بسته­بندی­ خلاصه شده است، گمان می­کنم این هنر کارایی بیش­تر و فراتری از بسته­بندی داشته‌باشد.
ناصری: بله. من هم خدمت‌تان عرض کردم. در طراحی صنعتی، در معماری و در هر زمینه­ای که فکر کنید این شیوه کاربرد دارد به شرطی که بتوانید آن را به مرحله­ی اجرا برسانید. شما با کاغذ پایه­ی کار خود را درست می­کنید و می­بینید که کارتان به چه شکلی است، سپس مصالح آن را انتخاب می­کنید. تشخیص می­دهید که با چه مصالحی می­توان این کار را اجرا کرد. همان­طور که در تصاویر دیدید برای ساخت آن سازه، ابتدا با کاغذ طراحی آن را ایجاد کرده و سپس با شیشه و فلز اجرای نهایی آن را انجام داده­اند.
از ارائه­ی شما متشکرم. تاکردن کاغذها به چه صورت انجام می­شود؟ یعنی این کار دستی است یا اول با دستگاه ایجاد می­شود و سپس با دست آن را پرداخت می­کنند؟
ناصری: همین­طور که می­بینید این کار با دست، بسیار راحت انجام می­شود. ابتدا کاغذ را تا می­کنید. بعد از آن خطوطی روی کاغذ شما ایجاد می­شود. وقتی این خطوط مشخص شد، نمی­توانیم به دستگاه بگوییم که برای ما تا بزند. دستگاه فقط خطوط نازکی روی مقوا ایجاد می­کند، که اسم آن­ها خطوط تا است و سپس با استفاده از این خطوط کار را جمع می­کنیم. با این روش، کار خودبه­خود تا می­شود. نمی­توان از دستگاه انتظار تا زدن داشت. شما تاهای اولیه را می­زنید و محاسبات اولیه را انجام می­دهید، سپس دستگاه خطوط را روی مقوا می­کشد، و بعد نیز شما کار را با دست تا می­کنید و آن را جمع می­کنید.
لطفا درباره­ی استحکام بسته­های اوریگامی بیش­تر توضیح دهید؟
ناصری: در مصالح کاغذ دنبال استحکام آن­ چنان نگردید. همان­طور که می­دانید، کاغذ مصالحی است که زود از بین می­رود. لیکن مانند بسته­بندی­های دیگر که غالبا جنس آن­ها از کاغذ است و کالاها در آن قرار می­گیرد و خیلی راحت قابل حمل است و از این هم مطمئن هستید که این کاغذ از هم باز نمی­شود، اریگامی هم به همین صورت است. جعبه­های اریگامی هم وا نمی­رود. خیلی محکم و با استقامت سر جای خودش قرار می­گیرد و کالای شما را حمل می­کند. حتی اگر روی زمین هم بیافتد تزلزلی در آن وارد نمی­شود. می‌توان به­راحتی آن را جابه­جا کرد. حتی بعد از این­که کالا از آن خارج شد می­تواند مصارف دیگری هم داشته­باشد. فقط برای حمل آن کالای خاص نیست. برای مصارف دیگر هم کاربرد دارد. اگر هم استحکام آن نسبت به مصالح دیگر کم است به­خاطر جنس کاغذ است و نه به­ خاطر تکنیک اوریگامی. اوریگامی به اندازه­ی بسته­بندی­های متداول استحکام دارد.
افرادی را که می­خواهند به­تازگی با این هنر آشنا شوند، راهنمایی کنید. من نمی­توانم درک حجمی از این تاکردن­ها داشته­باشم.
ناصری: به راحتی این کار میسر است. به سایت اوریگامی سر بزنید. انجمن اوریگامی ایران. البته این انجمن به­ تازگی در ایران تشکیل شده­است. زمانی که من این موضوع را ارائه دادم صحبتی درباره­ی این انجمن نبود. در این سایت خیلی فراتر از چیزی که من به شما گفتم، اطلاعات در آن­جا وجود دارد. در آن­جا یاد می­گیرید که چه طور با کاغذ برخورد کنید.